ავტორი: ვასიკო ხორავა
შესავალი
2001 წელს ამერიკის მიერ ტერორიზმის წინააღდეგ წამოწყებული გლობალური ომი ავღანეთში წარუმატებელად დასრულდა – ქაბულის ხელისუფლების ტალიბანის წევრების მიერ დაკომპლექტებამ რეგიონში დიდი გეოპოლიტიკური ძვრები გამოიწვია და რეგიონული მოთამაშეები არა ერთი პოტენციური საფრთხის წინაშე დააყენა, რომელთაგან ყველაზე მეტად საგულისხმო ავღანეთის „ტერორისტულ ჰაბად“ გადაქცევაა.
ჩინეთის შემთხვევაში მოცემული საფრთხე, კომუნისტური ხელისუფლების აღქმით, პირდაპირ ქმნის შიდა პოლიტიკური დესტაბილიზაციისა და სეპარატისტული ძალების გააქტიურების რისკს. მოვლენათა განვითარების შესაძლო სცენარებისთვის პოზიტიური მიმართულების მისანიჭებლად ჩინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი, ვანგ ი, შეხვდა ტალიბანის ხელისუფლების წარმომადგენლებს, სადაც მხარეებმა თანამშრომლობის შესაძლებლობა გამოხატეს.
თუმცა ამ პოზიტიური დინამიკის შექმნამ ჩინეთი ტერორისტული ორგანიზაციების სამიზნედ აქცია, რაც ნათლად გამოვლინდა 2021 წლის ოქტომბერს ყუნდუზში „ისლამური სახელმწიფო – ხორასნის“ (ISKP) მიერ ორგანიზებულ აფეთქებაში. ISKP-ის განცხადებით, თვითმკვლელი ტერორისტი უიღურელთა ეთნოსს განეკუთვნებოდა და მომხდარი აფეთქება მიზნად ისახავდა ტალიბანის დასჯას ჩინეთთან ურთიერთობების განმტკიცებისთვის სინძიანის რეგიონში მიმდინარე მოვლენების გათვალისწინებით (Pantucci, 2021).
შესაბამისად, განვითარებული მოვლენები, რომლებიც ნათლად ავლენენ შექმნილ ვითარებაში კომუნისტური ხელისუფლებისთვის ჩვეული ინერტულობის არაეფექტურობას, ჩინეთს საკმაოდ დიდი რისკების წინაშე აყენებს. აქედან გამომდინარე, ჩემი ნაშრომის მიზანი იქნება მიმოიხილოს მოვლენათა ისტორიული განვითარება, გაანალიზოს „სამი ბოროტების“ (“三股势力”– ტერორიზმი, ექსტრემიზმი და სეპარატიზმი) წინააღმდეგ ჩინეთის საერთაშორისო მექანიზმები, პეკინის ინტერესები და ამ მიზნების მიღწევის საერთაშორისო მექანიზმები (საერთაშორისო ინსტიტუტები, მრავალმხრივი ხელშეკრულებები და ა.შ.).
ისტორიული მიმოხილვა
ჩინეთის ბრძოლა ტერორიზმის წინააღმდეგ ძირითადად ატარებდა შიდა პოლიტიკურ ხასიათს. კომუნისტური ხელისუფლების ფოკუსი მიპყრობილი იყო სინძიანის რეგიონში არსებული სეპარატისტული ძალების შესუსტებისკენ. 1990-იან წლებში სინძიანში მიმდინარე რთული პროცესების მიუხედავად (1997 წლის 7 მარტს პეკინში აფეთქებული ავტობუსი), ჩინეთი სარგებლობდა „განვითარებადი სახელმწიფოს სტატუსით“, ანუ ტერორისტული დაჯგუფებები დიდ ყურადღებას არ ამახვილდებდნენ ჩინეთზე, რადგან
- არ მყარდებოდა საფუძვლიანი კავშირი ჩინეთსა და კოლონიალისტური წარსულის მქონე დასავლურ სახელმწიფოებთან, რომელთა არასწორი საგარეო პოლიტიკაც ასაზრდოებდა დაპირისპირების კერებს ახლო აღმოსავლეთში (რაც იწვევდა ანტი-დასავლურ სენტიმენტებს რეგიონში);
- ჩინეთი აღიქმებოდა, როგორც პოტენციურ მოკავშირედ ამერიკის წინააღმდეგ;
- 1990-იან წლებში ალ-ქაიდას დაჯგუფებები ხშირად იყენებდნენ ჩინეთის ტერიტორიას ტრანსპორტირებისა თუ თავიანთი შეტევითი ოპერაციების დასაგეგმად (Pantucci, 2021).
თუმცა მოცემული არ გულისხმობდა ჩინეთის ხელისუფლებასა და ტერორისტულ ორგანიზაციას შორის პარტნიორულ ურთიერთობებს. არსებული კავშირებისა და გაღებული მცირე ინვესტიციების მიუხედავად, ჩინეთის ხელისუფლების ერთადერთ მიზანს წარმოადგენდა ტალიბანის ხელისუფლებასთან (1996-2001) ურთიერთობის პოზიტიური დინამიკის შენარჩუნება, რათა ავღანეთს დახმარება არ გაეწია უიღურელი დაჯგუფებებისთვის.
ვითარება შეიცვალა 2001 წლის შემდეგ. 11 სექტემბრის ტერაქტმა ჩინეთს მისცა შესაძლებლობა შიდა სტაბილურობის პრობლემა გადაექცია საერთაშორისო ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის წარმოებად (სეპარატისტული დაჯგუფებებით მიმობნეული სინძიანის რეგიონი, ალ-ქაიდას მიერ გაწვრთნილი ტერორისტული ჯგუფებით მოცულ რეგიონად) და ამრიგად, უზრუნველეყო სინძიანში გატარებული პოლიტიკის ლეგიტიმურობა.
ამ მიზნის მისაღწევად, პეკინმა ფართო მასშტაბური დეზინფორმაციული კამპანია წამოიწყო, რომლის მთავარ ნარატივსაც წარმოადგენდა ჩინეთის წარმოჩენა, როგორც საერთაშორისო ტერორიზმის მსხვერპლი სახელმწიფო. 2001 წლის 12 ნოემბერს უშიშროების საბჭოს სხდომაზე ჩინეთმა განაცხადა, რომ სინძიანის სეპარატისტული ძალები დაკავშირებულები იყვნენ ტალიბანთან და სარგებლობდნენ სხვადასხვა რადიკალური ისლამური ორგანიზაციების მხარდაჭერით (Human Rights Watch, 2005).
მოცემულ ძალებში უპირველესად იგულისხმებოდა „აღმოსავლეთ თურქისტანის ისლამური მოძრაობა“ (ETIM), რომელიც აღქმული იყო, როგორც ოსამა ბინ ლადენთან დაკავშირებული ორგანიზაცია (რომლის წევრები ალ-ქაიდასთან აქტიური თანამშრომლობით იღმავებდნენ ბრძოლის გამოცდილებას).
ჩინეთის ხელისუფლების მტკიცებით, 2000 წლის ოქტომბრისთვის ალ-ქაიდას მიერ გამოყოფილი ფინანსური დახმარება უიღური ექსტრემისტებისთვის აღწევდა $300,000-ს. მეტიც, ცენტრალური აზიის ტერორისტული ორგანიზაციები აქტიურად წვრთნიდნენ უიღურ სეპარატისტებს (ცენტრალური აზიის უიღური ჰეზბოლა, რომელიც 1000 ჯარისკაცისგან შედგებოდა) (Wang, 2003).
ბრალდებების განსამტკიცებლად, ჩინეთმა გამოაქვეყნა დოკუმენტი – „აღმოსავლეთ თურქისტანის ტერორისტული ძალები არ უნდა დარჩნენ დაუსჯელად“, რომელიც წარმოდგენილი ფაქტობრივი მასალებით გარკვეულწილად პრეცედენტს წარმოადგენდა (ჩინეთის ხელისუფლება არ ასაჯაროებდა ქვეყნის შიგნით განხორციელებული ტერორისტული აქტების ფაქტობრივ მონაცემებს). მოცემული დოკუმენტის თანახმად, 1990-2001 წლებში ზემოხსენებული დაჯგუფების მიერ ორგანიზებული იყო 200-ზე მეტი ტერორისტული თავდასხმა, რამაც 162 ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა (Kine, 2021).
იმისდა მიუხედავად, რომ დოკუმენტს ახლდა მნიშვნელოვანი ხარვეზები (მასში ასახული იყო მხოლოდ 57 ადამიანის გარდაცვალების საქმე, ბუნდოვანი იყო ზღვარი ტერორიზმსა და კრიმინალიზმს შორის), აშშ-მ (და შემდეგ გაერომ) სწორედ რომ ამავე დოკუმენტზე დაყრდნობით „აღმოსავლეთ თურქისტანის ისლამური მოძრაობა“ ტერორისტულ ორგანიზაციად გამოაცხადა (U.S. Department of the Treasury, 2002).
წარმოდგენილი დოკუმენტების ნაკლოვანებაზე მიუთითებს 2009 წელს აშშ-ს სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინებაც გუანტანამოს ბაზაზე დაკავებულ უიღურელ პატიმრებთან მიმართებაში – “ხელისუფლებას არ წარმოუდგენია საკმარისი მტკიცებულება იმისა, რომ „აღმოსავლეთ თურქისტანის ისლამური მოძრაობა“ დაკავშირებული იყო ალ-ქაიდასთან ან ტალიბანთან, ან ჩართული იყო საომარ მოქმედებებში აშშ-ს ან მისი კოალიციური მოკავშირეების წინააღმდეგ“ (Park, 2017).
იმის მიუხედავად, რომ „თურქისტანის ისლამური პარტიის“ (იგივე ETIM) ტერორისტულ ორგანიზაციად შერაცხვამ ფაქტობრივად გზა გაუხსნა ჩინეთს სინძიანის რეგიონზე გაევრცელებინა კონტროლის მეტად მკაცრი მექანიზმები (რაც ვლინდება უიღურთა ეთნოსის მიმდინარე გენოციდში), ამერიკის პოზიცია არ შეიძლება შეფასდეს ცალმხრივად. იურიდიულად ETIM-ის სტატუსის განსაზღვრას თან ახლდა აშშ-ს დიპლომატიური მცდელობებიც მომხდარიყო გამიჯვნა ძალადობრივ და მშვიდობიან სეპარატისტულ ძალებს შორის.
როგორც მოგვეხსენება, უიღურთა ორგანიზაციული ქსელს მრავალი ორგანიზაცია აკომპლექტებდა, რომელთა ძირითადი ნაწილი დასახული მიზნის მიღწევას მშვიდობიანი მეთოდებით ცდილობდა. მაგალითისთვის, ვაშინგტონში დაფუძნებული „აღმოსავლეთ თურქისტანის ეროვნული თავისუფლების ცენტრი“, რომელიც უიღურთა საკითხზე მუდმივად ლობირებს კონგრესში და აქვეყნებს წიგნებს პან-თურქისტული ნაციონალიზმის შესახებ (ცდილობს ამ ნაშრომების გავრცელებას სინძიანში), ევროპაში მოქმედი „აღმოსავლეთ თურქისტანის კავშირი“, რომლის საქმიანობის პროფილიც მოიცავს ტიბეტიდან ემიგრირებულ ადამიანებთან მუშაობას, და სხვა (Chung, 2002).
თუმცა 2000-იანი წლების შუა რიცხვებიდან აღინიშნება ვითარების ტენდენციური ცვლილება. უიღურთა ტერორისტული გაერთიანების ლიდერი, ჰასან მასუმის, გარდაცვალების შემდეგ, ორგანიზაციამ მეტად ხისტი პოზიცია დაიკავა. ამ პოზიციის პირველი ამსახველი განცხადება გავრცელდა 2006 წლის დეკემბერს, აიმან ალ-ზავაჰირის მიერ (ETIM-ის ერთ-ერთი ლიდერი) (Duchatel, 2016, გვ. 4), რომლის განცხადებასაც 2009 წელს მოჰყვა მასობრივი არეულობის მოწყობა ურუმჩში, სინძიანის ავტონომიური რესპუბლიკის დედაქალაქში (200-მდე ადამიანი ემსხვეპრლა) (Wong, 2009).
მოცემულს დაემატა აბუ ბაქრ ალ-ბაღდადის მიერ 2014 წლის ივლისში გავრცელებული მოწოდება, სადაც იგი საუბრობდა მუსლიმთა უფლებების დამრღვევ სახელმწიფოებსა და ისლამური სახელმწიფოს შექმნა-გაძლიერების აუცილებლობაზე. სახელმწიფოთა ჩამონათვალში ჩინეთი პირველი იყო (SITE Intelligence Group, 2014).
ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ჩინეთის მოქალაქეები არა ერთი ტერორისტული აქტის მსხვერპლნი გამხდარან. ჩინეთის ეკონომიკურ განვითარებასთან ერთად, მისი საერთაშორისო აქტივობის დონეც იზრდება (მეტი ადამიანი მოგზაურობს, ქვეყნის გარეთ მეტი ბიზნესი იქმნება და ა.შ.), რაც საბოლოო ჯამში მოწყვლადს ხდის კომუნისტურ ხელისუფლებას ტერორისტული თავდასხმებისადმი. მოცემულს ნათლად ასახავს გლობალური ტერორიზმის ინდექსი [1] –
დიაგ. 1.გლობალური ტერორიზმის ინდექსი – ჩინეთი [2]
ამის მიუხედავად, ჩინელი მოქალაქეებისადმი ტერორისტული აქტები არ ატარებენ ტარგეტირების სახეს (ინციდენტების ძირითადი ფორმა – „ცუდ დროს, ცუდ ადგილას ყოფნა“). თუმცა ავღანეთში მიმდინარე ცვლილებები არ იძლევა იმის თქმის შესაძლებლობას, რომ ჩინეთი იგნორირებული იქნება ტერორისტთა „რადარებიდან“.
ჩინეთის პოლიტიკა ტერორიზმის წინააღმდეგ
ტერორიზმის წინააღმდეგ ჩინეთის პოლიტიკა საერთაშორისო დონეზე ძირითადად ეფუძნება ეკონომიკური თანამშრომლობის ხელშეწყობასა (ანუ ბრძოლა სიღარიბესთან, როგორც ტერორიზმის წყარო) და სახელმწიფოთა შორის თანამშრომლობის ხარისხის გაუმჯობესებას. მოცემული მიდგომა ნათლად გამოხატა ჰუ ძინტაომ, რომელმაც 2003 წელს გამართულ აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაციის (APEC) სამიტზე განაცხადა, რომ „სტაბილურობა განვითარების წინაპირობაა. მიზეზი, რის გამოც ამ რეგიონმა ათწლეულების განმავლობაში შეინარჩუნა ზრდის ტენდენცია არის ის, რომ მან უზრუნველყო მშვიდობიანი და სტაბილური გარემო“ (Jintao, 2003).
ამრიგად, მოცემულის გათვალისწინებით, ტერორიზმის წინააღმდეგ ჩინეთის ბრძოლის ინტერესების კონცეპტუალიზება შემდეგნაირადაა შესაძლებელი:
- ჩინეთის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი რეგიონულ სტაბილიზაციის ხელშეწყობაა – ახლო აღმოსავლეთში მზარდი ეკონომიკური ინტერესებისა და რეგიონულ ნახშირწყალბადოვან რესურსებზე დამოკიდებულების მაღალი ხარისხის გათვალისწინებით (2019 წლისთვის იგი აჭარბებდა 40%-ს) ჩინეთისთვის იმპერატიულად მნიშვნელოვანია რეგიონული სტაბილურობა; დიაგ. 2. ჩინეთსა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებს შორის ვაჭრობის მოცულობა. 2001-2020 წწ. , $ მლრდ.
- ჩინეთისთვის შიდა სტაბილურობის უზრუნველყოფას უდიდესი პრიორიტეტი ენიჭება. მოცემულ მიზანს მრავალი განზომილება გააჩნია:
- შიდა სტაბილურობა სინძიანში;
- ჩინელი მოქალაქეების უსაფრთხოების უზრუნველყოფა – მოცემული შემთხვევების მსგავსი მოვლენების თავიდან არიდება: 14 ივლისს პაკისტანში აფეთქებული ავტობუსი, რომელმაც 9 ჩინელი მუშის სიცოცხლე შეიწირა (დასაქმებულნი ჩინეთ-პაკისტანის ეკონომიკური დერეფნის ინფრასტრუქტურული პროექტის ფარგლებში) (Shahzad, 2021), 28 ივლისს მორიგი ჩინელი მუშის ცეცხლსასროლი იარაღით დაჭრა კარაჩის ინდუსტრიულ ზონაში (Reuters, 2021), 2015 წლის 18 სექტემბერს ქალაქ აქსუში მოკლული 50 ადამიანი (Reuters, 2015) და სხვა;
- უიღურების ტერორისტულ ორგანიზაციებში გაწევრიანების არ დაშვება – მონაცემები იმასთან დაკავშირებით თუ რამდენი უიღურია გაწევრიანებული ჯიჰადისტურ გაერთიანებებში უცნობია, თუმცა კონკრეტული რიცხვი ვარირებს 100-300-ს შორის (Hornschild, 2016). ასეთ ორგანიზაციებში ეთნიკური და რელიგიური ელემენტების გაერთიანება ქმნის მყარ საფუძველს დამატებითი ინდივიდების რეკრუტირებისთვის.
- და ბოლოს, ორმხრივი ხელშეკრულებებისა და საერთაშორისო ინსტიტუტების მეშვეობით, ტერორისტული ორგანიზაციებისთვის ხელმისაწვდომი ფინანსური რესურსებისა და ძალოვანი უწყებების გაწვრთნით სამოქმედო სივრცის შეზღუდვა (Murphy, 2017).
ტერორიზმთან ბრძოლის საკანონმდებლო ჩარჩო
ჩინეთის ტერორიზმთან ბრძოლის საკანონმდებლო ჩარჩო ეყრდნობა ორ უმნიშვნელოვანეს დოკუმენტს: „ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის ეროვნული უშიშროების კანონი“ და „კანონი ანტიტერორიზმის შესახებ“. ორივე კანონი მიღებულ იქნა 2015 წელს და ისინი ქმნიან ჩინეთის ხელისუფლების ანტიტერორისტული სამოქმედო გეგმის ზოგად ჩარჩოს, მათ შორის საერთაშორისო აქტივობასაც.
„ეროვნული უშიშროების კანონის“ 28-ე მუხლში ვკითხულობთ:
„სახელმწიფო ეწინააღმდეგება ტერორიზმისა და ექსტრემიზმის ყველა ფორმას, და ზრდის ტერორისტული ქმედებების პრევენციისა და მართვის შესაძლებლობებს, კანონიერების ფარგლებში ავითარებს ძალისხმევას ისეთ სფეროებში, როგორიცაა დაზვერვა, გამოძიება, პრევენცია, მართვა და კაპიტალის მონიტორინგი, კანონიერად ასრულებს ტერორისტულ ორგანიზაციებს და მკაცრად სჯის ძალადობრივ ტერორისტულ ქმედებებს“ (People’s Republic of China, 2015a).
იმისდა მიუხედავად, რომ ამავე კანონის 27-ე მუხლში ნათლადაა გაწერილი ყოველი მოქალაქის თავისუფალი ნება აღმსარებლობისა, ზღვარი „ლეგალურ“ და „არალეგალურ“ აღმსარებლობას შორის დიდწილად პირობითია, ანუ შიდა სახელმწიფოებრივი ანტიტერორისტული პოლიტიკის პრაქტიკულობა დაიყვანება ადამიანების რელიგიურ-ეთნიკური ნიშნით დისკრიმინაციამდე (ამით აიხსნება სინძიანის რეგიონის „განათლების ბანაკებში“ დაპატიმრებული მილიონზე მეტი უიღური (BBC, 2018)) –
„სახელმწიფო კანონიერად სჯის რელიგიის ექსპლუატაციას არალეგალური და კრიმინალური ქმედებების განსახორციელებლად.“
რაც შეეხება „კანონს ანტიტერორიზმის შესახებ“, იგი ტერორიზმთან დაპირისპირების უმთავრეს გზად საერთაშორისო თანამშრომლობას სახავს. კანონის უმთავრეს ელემენტს წარმოადგენს ჩინეთის შეიარაღებული ძალებისთვის შესაძლებლობის მიცემას განახორციელონ ანტიტერორისტულ ოპერაციები ქვეყნის ფარგლებს გარეთ სახელმწიფოთა შორის ორმხრივი ხელშეკრულების საფუძველზე (Duchatel, 2016, გვ. 2).
კანონის 71-ე მუხლში ვკითხულობთ:
„შესაბამის ქვეყანასთან შეთანხმების მიღწევისა და შეთანხმების დასამტკიცებლად სახელმწიფო საბჭოსთვის წარდგენის შემდეგ, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დეპარტამენტმა და სახელმწიფო საბჭოს ეროვნული უსაფრთხოების დეპარტამენტმა შეიძლება გააგზავნონ პერსონალი ქვეყნის გარეთ ანტიტერორისტული დავალებების შესასრულებლად“ (People’s Republic of China, 2015b).
კანონი არ განსაზღვრავს პერსონალის მოქმედების არეალს (თუმცა ანალიტიკოსთა გარკვეული ნაწილი აპელირებს, რომ კანონი მოიცავს მხოლოდ გაეროს სამშვიდობო ოპერაციებსა და მეკობრეობის საწინააღმდეგო ოპერაციებს ადენის ყურეში), რაც იძლევა იმის თქმის შესაძლებლობას, რომ მისი მიღების შემდეგ ჩინეთს თავისი შეიარაღებული ძალების გამოყენების ახალი შესაძლებლობები გაუჩნდა. ცენტრალურ აზიის სახელმწიფოებთან დადებული ორმხრივი ხელშეკრულებები, წლების განმავლობაში რეგიონული ქვეყნების მიერ ორგანიზებულ სხვადასხვა წვრთნებში ჩინეთის მუდმივი მონაწილეობა და რეგიონში მიმდინარე ცვლილებების პარალელურად, ტაჯიკეთში სამხედრო ბაზის მშენებლობა წარმოადგენს, სწორედ რომ, ამ შესაძლებლობის გამოყენებისთვის მზადებას.
სამხედრო ანალიტიკოსის, ლი ვეის განცხადებით, ზემოხსენებული კანონის სპეციფიკა (მასპინძელი სახელმწიფოს შეთავაზების საფუძველზე, ჩინეთის მიერ სამხედროების გაგზავნა ანტიტერორისტული ოპერაციების ერთობლივად ჩასატარებლად) შექმნის ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის ტენდენციურ ფორმას მომავალში (Jiahui, 2015).
როგორც უკვე აღინიშნა, ჩინეთი დიდ ყურადღებას ამახვილებს სხვადასხვა აქტორებთან თანამშრომლობის გაღრმავებაზე. მოცემულზე მეტყველებს ჩინეთის მიერ დადებული მრავალმხრივი ხელშეკრულებები ტერორიზმის წინააღდეგ და პეკინის აქტიურობა სხვადასხვა ორგანიზაციაში, რომელზე დაკვირვებითაც იოლია იმის შემჩნევა, რომ კომუნისტური ხელისუფლება ერთ-ერთ უმთავრეს ინსტრუმენტებად სახავს „შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციასა“ და გაეროს უშიშროების საბჭოს.
ცხრ. 1. ჩინეთის მიერ დამტკიცებული მრავალმხრივი ანტიტერორისტული ხელშეკრულებები
ჩინეთის ანტიტერორიზმის პოლიტიკა და საერთაშორისო ინსტიტუტები
- შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია (SCO)
SCO-ს ჩამოყალიბების ერთ-ერთ მთავარ მიზეზს წარმოადგენდა უიღურთა რეგიონული აქტივობის შესუსტება. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ უიღურებმა არა ერთი პოლიტიკური ორგანიზაცია შექმნეს ცენტრალური აზიის სახელმწიფოებში, რამაც მათ მოქმედების უფრო ახლო არეალი მისცა (სინძიანთან მიმართებაში), ვიდრე საბჭოთა კავშირის დაშლამდე. შესაბამისად, მათი მოქმედებების მასშტაბურობის შესამცირებლად ჩინეთმა მრავალი ორმხრივი ხელშეკრულება გააფორმა სხვადასხვა რეგიონულ სახელმწიფოსთან, რომლებმაც უიღურთა პოლიტიკური გაერთიანებები მნიშვნელოვნად შეასუსტეს.
მაგალითისთვის, 2004 წელს გავრცელებული ინფორმაციით, ყაზახეთის ხელისუფლებამ 1998-2004 წლებში სეპარატისტული აქტივობის ხელშეწყობის ბრალდებით 14 უიღური წევრის ექსტრადირება მოახდინა ჩინეთში (RFE/RL, 2004).
ამ ორმხრივი ხელშეკრულებების საფუძველზე ჩამოყალიბდა შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია, რომლის უმნიშვნელოვანეს წამყვან ძალად ჩინეთი იქცა. მზარდი ტერორისტული საფრთხის გათვალისწინებით, SCO-ს ფარგლებში, ჩინეთის ინიციატივით არა ერთ ანტიტერორისტულ ხელშეკრულებას მოეწერა ხელი (2001-2017 წლებში 11 ხელშეკრულება დაიდო). მეტიც, 2004 წელს ტაშკენტში ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის ოფისი შეიქმნა, რომლის მთავარი ფუნქციაც ინფორმაციის შეგროვება და გაზიარებაა (Jin & Dehang, 2019).
SCO-ს მთავარ შემადგენელ სტრუქტურულ ელემენტს წარმოადგენს რეგიონული ანტიტერორისტული სტრუქტურა (RATS), რომლის დანიშნულებაცაა:
- ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფოების კომპეტენტურ ორგანოებთან მუშაობა;
- ანტიტერორისტული ოპერაციების ორგანიზება-ჩატარების პროცესში წევრებს შორის კომუნიკაციის გამარტივება;
- ინფორმაციის შეგროვება-გაანალიზება;
- ტერორისტულ აქტებზე რეაგირების მექანიზმების ეფექტურობის უზრუნველყოფა და ა.შ.
ამჟამინდელი მდგომარეობით, RATS-მა თავისი ეფექტურობა ნათლად წარმოაჩინა – წვრთნების მიმდინარეობისას გაწეული რეკომენდაციები, საერთაშორისო დოკუმენტების მომზადება და ინფორმაციული ბაზის შექმნა რეგიონში წარმოდგენილი ტერორისტული ორგანიზაციებისა და მათი წევრების შესახებ (Xiaodong, 2012).
მოცემულს ემატება თითქმის ყოველწლიურად ორგანიზებული ანტიტერორისტული წვრთნები, რომლებშიც ჩინეთი, ორგანიზებულ ტერორიზმთან ბრძოლის გამოცდილების სიმცირის გამო, აქტიურადაა ჩართული. მხარეები აქტიურად ცდილობენ ტერორისტული გაერთიანებების შესუსტებას. ამ ორგანიზაციების მთავარი შემოსავლების წყაროს გათვალისწინებით 2004 წელს მიღებულ იქნა „შეთანხმება ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებებისა და პრეკურსორების უკანონო ვაჭრობის წინააღმდეგ ბრძოლაში თანამშრომლობის შესახებ“, რომელშიც დამატებით გაჟღერებულია საერთაშორისო მოწოდება სახელმწიფოებს შორის ურთიერთთანამშრომლობის ხელშეწყობისა.
ამ შეთახნმების ფარგლებში დაგეგმილი ოპერაციებით, 2012-2017 წლებში ამოღებულ იქნა 69 ტონა ჰეროინი და 75 ტონა პრეკურსორები (ნივთიერება ნარკოტიკული საშუალების დასამზადებლად) (Alimov, 2017).
საბოლოო ჯამში, შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია ცენტრალური აზიის სახელმწიფოებს შორის თანამშრომლობის ეფექტურ მექანიზმს წარმოადგენს. იმისდა მიუხედავად, რომ ორგანიზაციის გაფართოებამ ერთი ქოლგის ქვეშ წარმოადგინა ისეთი ურთიერთდაპირისპირებული სახლემწიფოები, როგორიცაა ინდოეთი-პაკისტანი, ყირგიზეთი-ტაჯიკეთი და ინდოეთი-ჩინეთი, საერთაშორისო ტერორიზმიდან მომდინარე საფრთხე ინარჩუნებს წევრებს შორის ეფექტური ურთიერთთანამშრომლობის უზრუნველყოფის ძალას.
- გაერო
გაეროში ჩინეთის ქმედებები დაფუძნებულია კომუნისტური ხელისუფლების მიერ წინასწარ განსაზღვრულ პოზიციებზე ტერორიზმთან მიმართებაში:
- ტერორიზმის ყველა ფორმასთან ბრძოლის აუცილებლობა;
- ტერორიზმის პრობლემის აღმოფხვრა მის გამომწვევ მიზეზებთან გამკლავებით;
- ტერორიზმსა და ეთნიკურობას/რელიგიურობას შორის კავშირის არსებობის უარყოფა (ჩინეთის ქმედებები სინძიანში ხელისუფლების საპირისპირო პოზიციას გამოხატავენ);
- უშიშროების საბჭოს მუდმივი წევრის სტატუსის აქტიურად გამოყენება საერთაშორისო ტერორიზმის წინააღმდეგ სახელმწიფოთა გასაერთიანებლად(Zhu, 2011).
დამატებით, ჩინეთის აქტივობა გაეროს ფარგლებში ვლინდება სამ დონეზე: უშიშროების საბჭო, სანქციების კომიტეტი და ანტიტერორისტული კომიტეტი.
უშიშროების საბჭოს ფარგლებში ჩინეთს არა ერთხელ შემოუთავაზებია განხილვები ტერორიზმთან ბრძოლის მექანიზმებთან დაკავშირებით. მაგალითად, 2016 წლის აპრილს ინიცირებულ დებატებში განხილვის მთავარ საკითხებს წარმოადგენდა უცხოელი მებრძოლდა ნაკადის შეზღუდვა, ფინანსური ტრანზქციების გაწყვეტა და ტერორისტული ორგანიზაციების მიერ ინტერნეტის გამოყენების შეზღუდვა.
სანქციების კომიტეტში ჩინეთის ქმედებები გარკვეულწილად ხასიათდება ორმხრივი ხელშეკრულებებისთვის მეტი პრიორიტეტის შეძენითა და მოკავშირე სახელმწიფოებთან მიმართებაში „სუბიექტური“ გადაწყვეტილებების მიღებით. მაგალითად, 2015 წლის ივლისს ჩინეთმა დაბლოკა ინდოეთის მიერ წამოყენებული განმარტების მოთხოვნა პაკისტანის მიერ ზაქიურ რეჰმან ლახვის (2008 წელს მუმბაიშ ორგანიზებული თავდასხმების მონაწილე) გათავისუფლებასთან დაკავშირებით. მეტიც, დაფიქსირებულია შემთხვევები, როდესაც ჩინეთმა უარი თქვა პაკისტანის ხელისუფლებასთან დაახლოებული პირების სანქცირებაზე (Duchatel, 2016, გვ. 5-6).
ამის მიუხედავად, ჩინეთი გაეროს ფარგლებში არ წარმოადგენს წამყვან, ძლიერ ძალას ტერორიზმთან წინააღმდეგ ბრძოლაში, რაც მიუთითებს კომუნისტური ხელისუფლების „ჩაურევლობის პრინიპცზე“.
დასკვნა
ამრიგად, წლების განმავლობაში ჩინეთი საერთაშორისო ტერორიზმთან ბრძოლაში ინერტულობით გამოირჩეოდა – მისი მთავარი ფოკუსი მიმართული იყო შიდა პოლიტიკური სტაბილურობის უზრუნველყოფისკენ და „ჩაურევლობის პრინციპით“, განვითარებადი სახელმწიფოს სტატუსის მეშვეობით, ტერორისტული ორგანიზაციების სამიზნედ თავის არიდებისკენ.
თუმცა ვითარება 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტის შემდეგ შეიცვალა. ჩინეთს მიეცა შესაძლებლობა მის სწრაფვას სინძიანის რეგიონში სრული კონტროლის დამყარებისკენ მიენიჭა საერთაშორისო ლეგიტიმურობა (რაც გარკვეულწილად მიიღო კიდეც). კომუნისტურმა ხელისუფლებამ დაიწყო ტერორიზმთან გამკლავების ეფექტური რეგიონული მექანიზმების შექმნა შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის სახით და ორგანიზებულ ტერორიზმთან ბრძოლის გამოცდილების დაგროვება.
ჩინეთის ტერორიზმთან დაპირისპირების ხედვის ნამდვილ წყალგამყოფს წარმოადგენს 2015 წელს მიღებული „კანონი ანტი-ტერორიზმის შესახებ“, რომელიც პეკინს სამხედრო ძალების გამოყენების ახალ შესაძლებლობებს სთავაზობს.
საბოლოო ჯამში, ჩინეთის საერთაშორისო მნიშვნელობის ზრდასთან ერთად, მისი შიდა პრობლემები (უიღურთა საკითხი) მეტ ყურადღებას მიიპყრობს, რაც ამავდროულად, ჩინეთისთვის შექმნის საფრთხეს სხვადასხვა ტერორისტული ორგანიზაციებისგან. ამის ნათელ გამოვლინებას წარმოადგენს ყუნდუზში მომხდარი აფეთქება. თუმცა მოცემული არ გულისხმობს ჩინეთის „ინერტული“ პოლიტიკის განახლების შესაძლებლობას. მეტად სარწმუნოა იმის თქმა, რომ პეკინი ტალიბანის ხელისუფლებასთან შეინარჩუნებს ურთიერთობების პოზიტიურ დინამიკას (გეოგრაფიული მოწყვლადობის, სინძიანის ტერიტორიული სიახლოვის მიზეზით) და ტალიბანით, SCO-ს მექანიზმების გაძლიერებით ეცდება რეგიონში წარმოდგენილი სხვა შედარებით მცირე ტერორისტული გაერთიანებების შეკავებას.
ბიბლიოგრაფია
- Alimov, R. (November, 2017). The role of the Shanghai Cooperation Organization in counteracting threats to peace and security. UN Chronicle, N54 (3). pp. 3-4. Available at:
https://www.un-ilibrary.org/content/journals/15643913/54/3/19
- BBC. (August 10, 2018). China Uighurs: One million held in political camps, UN told. Retrieved on 3rd January, 2022, from
https://www.bbc.com/news/world-asia-china-45147972
- Chung, C. (July-August, 2002). China’s “War on Terror”: September 11 and Uighur Separatism. Foreign Affairs, N81 (4). Council on Foreign Relations. pp. 9-10. Available at:
https://www.jstor.org/stable/20033235?seq=1#metadata_info_tab_contents
- Hornschild, S. (July, 2016). China in the Middle East: not just about oil. Issue Alert N31. European Union Institute for Security Studies. pp. 1-2. Available at:
https://www.iss.europa.eu/sites/default/files/EUISSFiles/Alert_31_China_MENA.pdf
- Human Rights Watch. (April, 2005). Devastating Blows Religious Repression of Uighurs in Xinjiang. Human Rights in China, N17 (2). pp. 16-18. Available at:
https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/china0405.pdf
- Jiahui, X. (December 28, 2015). Expert: The Anti-Terrorism Law guarantees the Chinese military’s fight against terrorism abroad. Yangguang Military. Retrieved on 2nd January, 2022, from
http://military.cnr.cn/gz/20151228/t20151228_520954476.html
- Jin, W. & Dehang, K. (2019). Counter-Terrorism Cooperation Between China and Central Asian States in the Shanghai Cooperation Organization. China Quarterly of International Strategic Studies, N5 (1). Shanghai Institutes for International Studies pp. 8-9. Available at:
https://www.worldscientific.com/doi/pdf/10.1142/S2377740019500027
- Jintao, H.E. (May 14, 2004). Speech by President of the People’s Republic of China H.E. Hu Jintao at 11th APEC Economic Leaders’ Meeting (2003-10-20). Embassy of The People’s Republic of China in the Kingdom of Denmark. Available at:
https://www.fmprc.gov.cn/ce/cedk/eng/zdgx/t105706.htm
- Kine, P. (September 9, 2021). How China hijacked the war on terror. Politico. Available at:
https://www.politico.com/news/2021/09/09/china-hijacked-war-on-terror-511032
- Murphy, D. (September 1, 2017). China’s Approach to International Terrorism. Peace Brief. US Institute of Peace. pp. 1-4. Available at:
https://www.jstor.org/stable/resrep20167?seq=2#metadata_info_tab_contents
- Pantucci, R. (November 22, 2021). How China Became Jihadis’ New Target. Foreign Policy. Available at:
- Park, Y. (December, 2017). U.S.-China Counter-Terrorism Co-operation and its Perspective on Human Rights. Asia Focus N56. IRIS. pp. 11-12. Available at:
https://www.iris-france.org/wp-content/uploads/2017/12/Asia-focus-56.pdf
- People’s Republic of China. (July 1, 2015a). National Security Law. China Law Translate. Available at:
https://www.chinalawtranslate.com/en/2015nsl/
- People’s Republic of China. (December 27, 2015b). Anti-Terrorism Law of the People’s Republic of China. Xinhua News Agency. Available at:
http://www.xinhuanet.com//politics/2015-12/27/c_128571798.htm
- Reuters. (July 28, 2021). Chinese national shot and wounded in Pakistan’s Karachi. Retrieved on 2nd January, 2022, from
- Reuters. (October 1, 2015). At least 50 reported to have died in attack on coalmine in Xinjiang in September. Retrieved on 2nd January, 2022, from
- RFE/RL. (November 16, 2004). Kazakhstan Reveals Uyghur Extraditions. Retrieved on 1st January, 2022, from
https://www.rferl.org/a/1055916.html
- Shahzad, A. (August 12, 2021). Pakistan says attack that killed Chinese was a suicide bombing. Reuters. Retrieved on 2nd January, 2022, from
- SITE Intelligence Group. (July 1, 2014). Islamic State Leader Abu Bakr al-Baghdadi Encourages Emigration, Worldwide Action. Available at:
- U.S. Department of the Treasury. (September 12, 2002). Press Statement on the UN Designation of The Eastern Turkistan Islamic Movement. Available at:
https://www.treasury.gov/press-center/press-releases/pages/po3415.aspx
- Wang, J.Z. (2003). Eastern Turkistan Islamic Movement: A Case Study of a New Terrorist Organization in China. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, N47 (5). Sage. pp. 10-11. Available at:
https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0306624X03255803
- Wong, E. (July 5, 2009). Riots in Western China Amid Ethnic Tension. The New York Times. Available at:
- Xiaodong, Z. (August, 2012). The Shanghai Cooperation Organisation and CounterTerrorism Cooperation. Asia Paper. Institute for Security & Development Policy. pp. 8-19. Available at:
https://isdp.eu/content/uploads/publications/2012_zhao_the-shanghai-cooperation-organisation.pdf
- Zhu, W. (2011). Middle East Terrorism, Global Governance and China’s Anti-terror Policy. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), N5 (2). Shanghai International Studies University. pp. 4-10. Available at:
https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/19370679.2011.12023177
[1] ინდექსი, რომელიც ზომავს ტერორიზმის პირდაპირ და არაპირდაპირ ზეგავლენას ქვეყანაზე (დანაკარგები, დაშავებული ადამიანები, დაზიანებული საკუთრება, ფსიქოლოგიური ზიანი) შკალით 0-იდან (არანაირი გავლენა) 10-მდე (მაქსიმალური გავლენა).
[2] მონაცემები შეგიძლიათ იხილოთ: https://tradingeconomics.com/china/terrorism-index
2011 წლის მონაცემი – https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/2012-Global-Terrorism-Index-Report.pdf
[3] მონაცემები შეგიძლიათ იხილოთ: https://www.chinamed.it/chinamed-data/middle-east
ავტორი: ვასიკო ხორავა
Discussion about this post