ავტორი: ლუკა ჩიტიანი

შესავალი

ჩაურევლობა, ნორმას წარმოადგენდა საერთაშორისო ურთიერთობების ისტორიის უდიდეს ნაწილში. მხოლოდ ცივი ომის პერიოდში გახშირდა ინტერვენციათა შემთხვევები. გავრცელებული განმარტებით, ჩაურევლობა ნიშნავს, სხვა სახელმწიფოს საგარეო და საშინაო საქმეებში ჩარევის თავიდან არიდებას (Hodges, 1915). ჩაურევლობა ხშირადაა დაკავშირებული ნეიტრალიტეტთან, მაგალითად როგორც ესაა შვეიცარიის შემთხვევაში. თუმცა ეს ორი ცნება ყოველთვის ერთდროულად არ გვხვდება. კონკრეტულად, ნეიტრალიტეტისთვის აუცილებელია ჩაურევლობის პრინციპის დაცვა, მაგრამ შეიძლება ქვეყანა იყოს იცავდეს ჩაურევლობის პრინციპს და სულაც არ იყოს ნეიტრალური. ამის ყველაზე ნათელი მაგალითი იქნება ჩინეთი. მისი საგარეო პოლიტიკის ძირითადი პრინციპი ჯერ კიდევ 1954 წლიდან, ჩაურევლობა იყო (BBC, 2013). ისეთი დიდი და ძლიერი ქვეყნის მიერ, როგორიც ჩინეთია, ამდენი ხნის განმავლობაში ჩაურევლობის პრინციპით სარგებლობა მეტად საინტერესო შემთხვევად მივიჩნიე. ასევე არსებობს ვარაუდი, რომ სამომავლოდ ჩინეთმა შესაძლოა უარი თქვას ამ პრინციპზე, რაც მნიშვნელოვანი ძვრების მომტანი იქნება მსოფლიოსთვის. აქედან გამომდინარე, გადავწყვიტე, მოცემულ ნაშრომში შემესწავლა ჩინეთის ჩაურევლობის პოლიტიკის, პრინციპები, მაგალითები და განვითარება.

მსჯელობა შემდეგნაირად წარიმართება, თავდაპირველად ვისაუბრებ ჩინეთის ჩაურევლობის პოლიტიკის ძირითად პრინციპებზე, რომელსაც სხვაგვარად „მშვიდობიანი თანაარსებობის ხუთი პრინციპი ეწოდება“; შემდგომ განვიხილავ იმ მაგალითებს, რომლებშიც ჩინეთმა ჩაურევლობის პოზიცია აირჩია, რის შემდეგაც განვიხილავ ჩინეთის ამ პოზიციის კრიტიკას; საბოლოოდ კი შევეხები იმ ტენდენციებს, რომლებიც ჩაურევლობის პოლიტიკაში შეინიშნება.

მშვიდობიანი თანაარსებობის ხუთი პრინციპი

„მშვიდობიანი თანაარსებობის ხუთი პრინციპი“ თავდაპირველად 1954 წლის სინო-ინდურ შეთანხმებაში გაჟღერდა. თუმცა მალევე მან ცენტრალური ნაწილი დაიკავა. აღნიშნული პრინციპები ჭოუ ენლაის შემოქმედების ნაწილია. ისინი მოიცავს: 1) ტერიტორიული მთლიანობის ურთიერთპატივისცემა; 2) არა-აგრესიულობა ერთმანეთის მიმართ; 3) ერთმანეთის საშინაო პოლიტიკაში ჩაურევლობა; 4) თანასწორობა და საერთო სარგებლიანობა; 5) მშვიდობიანი თანაარსებობა (MFA, 2004).

სწორედ ამ პრინციპებიდან იღებს სათავეს ჩინური ჩაურევლობაც. ჩინეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს გვერდზე ვკითხულობთ, რომ დეკოლონიზაციის პერიოდში, ახლადშექმნილი სახელმწიფოებისთვის პრიორიტეტი სწორედ ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის დაცვა იყო, ასევე საგარეო ჩარევისგან თავის დაცვა. ამავე პერიოდში 1949 წელს დაარსდა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა. სახალხო რესპუბლიკამ, ინდოეთთან და მიანმართან ერთად საფუძველი დაუდო ხუთი პრინციპის შექმნას, რომელიც მალევე აიტაცეს სხვა სახელმწიფოებმაც. შედეგად, 1955 წელს, ბანდუნგის კონფერენციის მონაწილე 29 ქვეყანამ მხარი დაუჭირა აღნიშნულ პრინციპებს (MFA, 2004).

მშვიდობიანი თანაარსებობის ხუთ პრინციპს, ოთხ ძირითად დატვირთვას ანიჭებენ, პირველი ეს ქმნის სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობის ჩარჩოს, მიუხედავად იმისა, ქვეყნებს გააჩნიათ თუ არა მსგავსი სოციო-პოლიტიკური სისტემა. მერე, ეს პრინციპები ქმნიან გზას,  რომლითაც ისტორიის მიერ დატოვებული საერთაშორისო დავების მოგვარების მშვიდობიანად მოგვარების პერსპექტივა იქმნება, მესამე, ისინი ქმნიან საშუალებას, რომლითაც ახლადშექმნილ ან განვითარებად ქვეყნებს აქვთ უნარი დაიცვან საკუთარი ინტერესები; საბოლოოდ კი, ეს პრინციპები ქმნიან ფილოსოფიურ საფუძველს ახალი საერთაშორისო წესრიგისთვის, რომელიც იქნება რაციონალური და სამართლიანი (MFA, 2004). რასაკვირველია, იმის განხილვა თუ რამდენად სამართლიანი და რაციონალური იქნება ასეთ შემთხვევაში სისტემა, შორს წაგვიყვანს. მაგრამ, უნდა აღინიშნოს ერთი ფაქტიც, რომ მსგავსი წესრიგის ჩამოყალიბება მართლაც სასარგებლო იქნებოდა ჩინეთისთვის, რომელსაც სულაც არ სურს, გარეშე ძალის ჩარევა მის საქმეებში, სანაცვლოდ კი მზად არის თვალი დახუჭოს მის საზღვრებს გარეთ მიმდინარე მოვლენებზე. 

რაც შეეხება ხუთი პრინციპის ჩამოყალიბების მიზეზებს, იგი საკმაოდ მარტივია. ისტორიულად თუ შევხედავთ, 1950-იანი წლების ბოლოდან, ცივი ომის პირობებში, ჩინეთს ფაქტობრივად არ ჰყავდა სანდო მოკავშირე. ცივი ომი კი სწორედ ის პერიოდია, როცა ინტერვენციებმა ყველაზე მასშტაბური ხასიათი მიიღო. მეორე მხრივ, ჩინელებს კარგად ჰქონდათ ჩაბეჭდილი მახსოვრობაში, ოპიუმის ომები, ფაქტობრივად ინტერვენცია, რომელმაც ე.წ. „დამცირების საუკუნე“ გამოწვია. შესაბამისად, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის ლიდერები ვერასდროს დაუშვებდნენ მსგავსი შემთხვევის გამეორებას ( (BBC, 2013). შესაბამისად, ხუთი პრინციპის მიღება და გავრცელების მცდელობა ჩინეთის, პირდაპირ ინტერესს უკავშირდებოდა. საუკეთესო გზა იმისთვის, რომ ზემოთხსენებული ისტორიული გამოცდილება აღარ გამეორებულიყო, იყო აღნიშნული პრინციპების გავრცელება და შეძლებისდაგვარად უნივერსალიზება. შესაბამისად, ჩინეთმა პრიორიტეტად დაისახა ეროვნული სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის ღირებულებათა აბსოლუტურად წარმოჩენა. რასაკვირველია, აღნიშნული ღირებულებები, მნიშვნელოვანია, მაგრამ დაცვის პასუხისმგებლობის (R2P) ეპოქაში, შეუძლებელია მათი აბსოლუტურად აღიარება. მეორე მხრივ, აღნიშნული მოწოდება მეტად მოსაწონი აღმოჩნდა ავტორიტარი ლიდერებისთვის. საგულისხმოა, რომ ბანდუნგის კონფერენციაზე დამსწრეთაგან უმრავლესობა, სწორედ ამ კატეგორიას განეკუთვნებოდა, ამიტომ ხუთი პრინციპის წარმატებული „დებიუტი“ სულაც არ უნდა გახდეს გასაკვირი. დღევანდელი გადასახედიდანაც, საერთაშორისო სივრცეში უიღურების მიმართ მოპყრობისადმი მზარდი ყურადღება, ასევე ჰონგ-კონგის პროტესტების აქტიური გაშუქება და საკითხის გარშემო აზრთა სხვადასხვაობა, მეტად არაკომფორტულ გარემოს ქმნის ჩინეთისთვის. რადგანაც, ამ შემთხვევების არსებობა, ქმნის თეორიულ საფრთხეს, რომ დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპი იქნება გამოყენებული ჩინეთის სუვერენიტეტის შესალახად. ჩინეთს ასევე კარგად ახსოვს, ლიბიისა და სირიის შემთხვევა, სადაც მსგავს ჩარევას, რეჟიმის ცვლილების მცდელობები მოჰყვა. აქედან გამომდინარე, ხუთი პრინციპის მაქსიმალური გამოყენებით, ბეიძინი ცდილობს ერთგვარი ბარიერი შექმნას ინტერვენციის წინააღმდეგ (Li, 2019). 

ამგვარად დავინახეთ, თუ რა კონცეპტუალური საფუძვლები გააჩნია ჩინეთის ჩაურევლობის პოლიტიკას, რაში მდგომარეობენ ისინი და რა გახდა მათი ჩამოყალიბების მიზეზი. რასაკვირველია, პრინციპები ეფექტურად მოქმედებენ იმდენად, რამდენადაც სხვა ქვეყანაც მზადაა დაიცვას ისინი. შესაბამისად, აღნიშნული პრინციპების გავრცელებას თან სდევს დაშვება, რომ სახელმწიფოები უერთგულებენ მას.  სხვა მხრივ, პრინციპები შემაფერხებელ ფაქტორადაც კი შეიძლება იქცეს. აქედან გამომდინარე, აშკარაა, რომ ჩინეთი ყოველთვის ვერ შეძლებს ბრმად დაეყრდნოს ამ პრინციპს და შეხედოს მას, როგორც პანაცეას. ამის გამო, გვხვდება შემთხვევები, როცა ჩინეთი პრაქტიკაში არ ანხორციელებს პრინციპებს და ერთვება ინტერვენციაში. რეფერატის შემდეგ ნაწილში, ჯერ ვისაუბრებ იმ ინსტანციებზე, რომლებშიც ჩინეთმა უერთგულა ამ პრინციპს, ხოლო შემდეგ გადავალ პრინციპების კრიტიკასა და შესაბამის მაგალითებზე. 

ჩაურევლობის მაგალითები

როგორც წინა თავში ვახსენე, ჩაურევლობა ჩინეთისთვის ერთგვარი თავდაცვის მექანიზმია. ბანდუნგის კონფერენციას, სადაც ხუთი პრინციპი წარადგინეს, მეორენაირად აზია-აფრიკის კონფერენცია ეწოდებოდა. ქვეყნების უმრავლესობა, რომელმაც პრინციპებს მხარი დაუჭირა, სწორედ აფრიკიდან იყო. შესაბამისად, ლოგიკურად მიმაჩნია, რომ ჩინეთის ჩაურევლობის მაგალითები სწორედ ამ კონტინენტის მიმართ განვიხილო. 

აფრიკის კონტინენტზე, ჩარევის მთავარი სახე პირობით გაცემული ფინანსური დახმარებებია. მაგალითისთვის, ჩრდილოატლანტიკური დონორები, დახმარებებს გასცემენ იმ პირობით, რომ მიმღები ქვეყანა დემოკრატიულ ინსტიტუტებს განავითარებს, ან ადამიანის უფლებების დაცვის დონეს გაზრდის და ა.შ. აღნიშნული მიდგომა ყოველთვის იმსახურებდა ჩინეთის მხრიდან კრიტიკას და მას დახმარების მოტივით საშინაო საქმეებში ჩარევად აფასებდა. ეკონომიკური ზრდის პირობებში, ჩინეთიც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი დონორი გახდა კონტინენტისთვის, მართალია არა ისე მასშტაბური, მაგრამ მზარდი მნიშვნელობის მქონე. ამჟამად ჩინელები აქტიურად მისდევენ, უპირობო დახმარების პოლიტიკას. რაც გულისმოხბს იმას, რომ არანაირი პოლიტიკური ცვლილება ან პირობა არ არის შესასრულებელი დახმარების მისაღებად. აქ, ცხადია გამონაკლისს წარმოადგენს თაივანის საკითხი (Cui, 2018). აღნიშნული სახის დახმარებას, გააჩნია უპირატესობა ტრადიციულ მიდგომასთან შედარებით და გაცილებით უფრო მიმზიდველია ავტორიტარი ლიდერებისთვის. სახალხო რესპუბლიკასა და აფრიკულ ქვეყანას შორის მყარდება მხოლოდ ეკონომიკური კავშირი. ეს გარკვეულწილად შეგვიძლია მივიჩნიოთ დასავლეთის გამოწვევად, რადგან კონკურენციის პირობებში ქვეყანათა უმრავლესობა ჩინურ ვარიანტს აირჩევს ფინანსური დახმარების მისაღებად. მაგალითად შეგვიძლია გამოვიყენოთ ანგოლა, მან 2007 წელს შეწყვიტა მოლაპარაკებები საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან და მის ნაცვლად ჩინეთს მიმართა მილიარდობით დოლარიანი სესხისთვის, დაზღვევისთვის კი ნავთობი გამოიყენა. ამ საკითხთან დაკავშირებთ, ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციამ სცადა, ჩინეთიც ჩაერთო დახმარებათა გაცემის პროცესში. თუმცა, ცხადია ქვეყანამ უარი თქვა აღნიშნულზე და მიზეზად ჩაურევლობა გამოიყენა (Wuthnow, Li, & Qi, 2012).

კიდევ ერთი და უფრო მნიშნველოვანი მიმართულებაა, გაეროს უშიშროების საბჭოში მუდმივი წევრებისთვის მინიჭებული ვეტოს უფლების გამოყენება საკუთარი ინტერესების სასარგებლოდ. ისევ აფრიკის მაგალითს რომ დავუბრუნდეთ, ხსენებულის უახლესი შემთხვევა იქნება, ჩინეთის ვეტო ეთიოპიაში ინტერვენციის თაობაზე. როგორც მოგეხსენებათ ეთიოპია სამოქალაქო ომის ქარცეცხლშია გახვეული, რამაც მრავალი პრობლემა შექმნა რეგიონში. განსაკუთრებით ლტოლვილთა თვალსაზრისით. მიუხედავად ამისა, ჩინეთმა მტკიცე უარი განაცხადა ეთიოპიის შიდა საქმეებში ჩარევაზე. ჩინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის ვან იას განცხადებით, ეთიოპია და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა დიდი ხნის ახლო მეგობრები არიან, ისინი ასევე არიან მნიშვნელოვანი სტრატეგიული პარტნიორებიც, პოლიტიკური თანამშრომლობის ხანგრძლივი ისტორიით. შესაბამისად, ჩინეთი ვერ დაუშვებდა ეთიოპიის საშინაო საქმეებში ჩარევას. ტიგრაის კონფლიქტი, ვანმა გამოაცხადა, როგორც ეთიოპიის შიდა საქმე, რომლის მოგვარებაზეც პასუხისმგებლობა ეკისრება ეთიოპიის მთავრობას, შესაბამისად გარე ჩარევის საჭიროება არც არსებობს (Xinhua, 2021). კიდევ ერთ მაგალითად გამოდგება ზიმბაბვეს შემთხვევა, როცა ბრიტანეთისა და ამერიკის შეერთებული შტატების მიერ ინიცირებული ხმის მიცემა, სანქციების შესახებ ჩინეთის (და რუსეთის) მიერ დაიბლოკა. არგუმენტი კი იგივე იყო, ზიმბაბვეში მიმდინარე მოვლენები საშინაო საქმეთა ფარგლებს არ სცდება, შესაბამისად ჩარევის საჭიროებაც არ დგას (Nasaw, 2008). 

კიდევ ერთი მნიშნველოვანი შემთხვევა, რომელიც აუცილებლად უნდა ვახსენოთ არის კოსოვოს შემთხვევა. მიუხედავად იმისა, რომ კოსოვოზე ფაქტობრივად კონსენსუსი არსებობდა სახელმწიფოებს შორის და ჩარევის საჭიროებას ღიად აცხადებდნენ, ჩინეთი რიტორიკის დონეზე ღიად ეწინააღმდეგებოდა ამას. მართალია, სახალხო რესპუბლიკას ვეტო არ დაუდია რეზოლუციისათვის და მუდმივად თავის შეკავებას არჩევდა, თუმცა რიტორიკით მკვეთრად ეწინააღმდეგებოდა ჩარევას და აკრიტიკებდა ნატოს მიერ განხორცილებულ დაბომბვებს. ჩინელები ჯიუტად იმეორებდნენ, რომ კოსოვოში მიმდინარე მოვლენები საერთაშორისო საკითხს არ წარმოადგენდა და მოგვარების გზად ინტერვენციის ნაცვლად უნდა არჩეულიყო მედიაცია. არანაკლებ საინტერესოა განსახილველად სირიის შემთხვევაც, როგორც ვიცით სირიის კრიზისი დიდწილად არაბული გაზაფხულის გამოძახილი იყო. დემოკრატიულმა მოძრაობებმა გაიღვიძეს სირიაშიც, რასაც მოჰყვა მწვავე რეაქცია სახელმწიფოს მხრიდან, რამაც ქვეყანა სამოქალაქო ომამდე მიიყვანა. უშიშროების საბჭომ ვერ მოახერხა ეფექტური მოქმედება, რადგან მუდმივი წევრები აქტიურად იყენებდნენ ვეტოს უფლებას, კონკრეტულად ესენი იყვნენ რუსეთი და ჩინეთი. ჩინეთი არც ვერბალურ კრიტიკას ერიდებოდა და აქტიურად უპირისპირდებოდა ამერიკის შეერთებული შტატების მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს. მთავარი მიზეზი, რომელიც ჩინელმა სამთავრობო პირებმა დაასახელე იყო, ის რომ რეჟიმის პროვოცირებას კიდევ უფრო მეტი არეულობა მოჰყვებოდა რეგიონში, რაც გაართულებდა კონფლიქტის გადაჭრას. თუმცა მიიჩნევა, რომ ლიბიაში, რეჟიმის ცვლილებამ, ჩინეთის ინტერესების გატარების გარეშე, ცუდი მაგალითი შექმნა სახალხო რესპუბლიკისთვის, შესაბამისად მას არ სურდა მსგავსი შემთხვევის გამეორება (Ren, 2021).

აღნიშნულ თავში აშკარად ვიხილეთ, რომ ჩინეთი თავის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ შესაძლებლობებს აქტიურად იყენებს, საკუთარი პრინციპის პრაქტიკაში განსახორციელებლად. მიუხედავად ამისა, აშკარაა, რომ ისეთი პოზიციის მქონე ქვეყანა, როგორიც ჩინეთია ვერ მოახერხებს მუდმივად ღირებულებების საფუძველზე ნავიგაციას საერთაშორისო პოლიტიკაში, მას აუცილებლად დასჭირდება პრაგმატული მიდგომაც. შემდეგ თავში სწორედ ამაზე ვისაუბრებ, ანუ იმ შემთხვევებზე, როცა ჩინეთმა დაარღვია პრინციპი, რომელიც 60 წელზე მეტია მისი საგარეო პოლიტიკის ქვაკუთხედს წარმოადგენს. 

კრიტიკა

ჩინეთის ქმედებების შესწავლა აშკარად აჩენს, რომ იგი არ არის ჩაურევლობის პრინციპის აბსოლუტურად ერთგული. სახალხო რესპუბლიკა ერთგულობს პრინციპს ხშირ შემთხვევაში და განსაკუთრებით ახლო პარტნიორი ქვეყნების მიმართ, თუმცაღა სხვა შემთხვევებში იგი საკმაოდ დამყოლია. 

მართლაც, როცა საქმე სანქციებს ეხება, თუკი ჩინეთის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს გადავხედავთ, მათი უმრავლესობა თანხმობაა. 1990-დან 2013 წლამდე სანქციებთან დაკავშირებული 280 კენჭისყრიდან, 248-ში ჩინეთმა მხარი დაუჭირა რეზოლუციის მიღებას, სულ ოთხ შემთხვევაში გამოიყენა ვეტოს უფლება. აშკარაა, რომ ჩინეთი მკაცრად იცავს ჩაურევლობის პრინციპს, მხოლოდ საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე. ვეტოები ძირითადად მიემართება ისეთ ქვეყნებთან დაკავშირებულ რეზოლუციებს, რომლებშიც ფართო ინტერესები გააჩნია ჩინეთს. ამავდროულად, ჩინეთის ჩაურევლობის კრიტიკისას ყოველთვის ახსენებენ იმას, რომ ჩინეთი მიუხედავად იმისა, რომ ძირითად შემთხვევებში ხელშესახებ შედეგებს ვერ დებს და უშიშროების საბჭოზე იგი მისი პრინციპების წინ წამოწევას ვერ ახერხებს, ჩინეთი მაინც აქტიურად აკრიტიკებს სანქციების დაწესების პროცესს. სახალხო რესპუბლიკა ამას შანტაჟის მეთოდს უწოდებს და რიტორიკის დონეზე აქტიურად უჭერს მხარს, სანქციების მოლაპარაკების ფორმატით ჩანაცვლებას (Ren, 2014). 

კიდევ ერთ საინტერესო ფაქტორია ისიც, რომ ჩინეთი ხშირად არ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო კონსენსუსს. გამონაკლისს წარმოადგენდა კოსოვოს შემთხვევა. სხვა შემთხვევებში ჩანს, რომ ჩინეთი სწორად აფასებს ჩარევის საჭიროებას. მართალია იგი პრიორიტეტად იტოვებს ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის დაცვას, მაგრამ როდესაც საქმე საქმეზე მიდგება, ხვდება რომ მსგავსი პრინციპები საერთაშორისო საზოგადოების მოთხოვნასთან მიმართებით მეორეხარისხოვანია. ამ ხაზს თუ გავყვებით შეიძლება გამოვყოთ სამი სიტუაცია, რომლებშიც ჩინეთი შეიძლება არ ხელმძღვანელობდეს საკუთარი პრინციპებით. პირველი ვარიანტია, როცა საქმე ეხება ისეთ ქვეყანას, რომელშიც რაიმე კონკრეტული ინტერესი არ იკვეთება, მეორე მხრივ კი სანქციის დაწესებაზე მიღწეულია საერთაშორისო კონსენსუსი. ამ შემთხვევაში, ჩინეთი ორგვარად იქცევა, თუ გადაწყვეტილების შედეგი არ ეწინააღმდეგება ჩინეთის ჩაურევლობის პრინციპს, იგი მხარს უჭერს რეზოლუციას, ხოლო თუკი ჩინელები მიიჩნევენ, რომ პრინციპი ირღვევა, თავის შეკავებას ამჯობინებენ. ამგვარად, რეზოლუციის მიღება მაინც მოხდება. მეორე სიტუაციაში, როცა საქმე ეხება ქვეყანას, რომელშიც ჩინეთს მნიშვნელოვანი ინტერესები აქვს და ამავდროულად საერთაშორისო საზოგადოებაშიც კონსენსუსია სანქციაზე, ჩინეთი იწყებს აქტიურ მუშაობას სხვა სუპერძალებთან, რათა შეამსუბუქოს რეზოლუციის მიერ მოტანილი უარყოფითი შედეგები, როგორც სამიზნე ქვეყნისთვის, ასევე საკუთარი თავისთვის. მოლაპარაკებების პროცესში, ჩინეთი იმუქრება ვეტოს გამოყენებით, თუმცა ძალიან იშვიათად იყენებს მას რეალურად. შემდგომში, თუკი სახალხო რესპუბლიკა წარმატებას მიაღწევს მოლაპარაკების პროცესში, იგი მხარს უჭერს რეზოლუციას, მაგრამ თუ მოლაპარაკების შედეგი სუბოპტიმალურა, ხშირად მიმართავს თავის შეკავებას. შესაბამისად, რეზოლუცია, მართალია შემსუბუქებული ფორმით, მაგრამ მაინც მიიღება. მესამე სიტუაცია კი შეეხება ისეთ მოვლენას, როცა არ არსებობს კონსენსუსი სანქციის მიღების შესახებ, ჩინეთი ხშირ შემთხვევაში რუსეთთან ირჩევს მიმხრობას. იგი ამ შემთხვევაშიც იშვიათად იყენებს ვეტოს ძალას და გადაწყვეტილების მიღება, რეალურად დამოკიდებული არის რუსეთის გადაწყვეტილებაზე (Ren, 2021)

ალბათ სულაც არ იყო გასაკვირი იმის გარკვევა, რომ სახელმწიფო, თუნდაც ეს ჩინეთის მსგავსი გავლენიანი ქვეყანა იყოს, ვერ ახერხებს ბოლომდე მისდიოს საკუთარ პრინციპებს და ზოგჯერ მიიღოს ან პრაგმატული გადაწყვეტილებები ან დაჰყვეს საერთაშორისო საზოგადოების ნებას. მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული სახის ქცევა დამახასიათებელია საერთაშორისო პოლიტიკისთვის, ჩინეთი მაინც იმსახურებს კრიტიკას ამ თვალსაზრისით. შესაბამისად, ხშირად არის საუბარი აღნიშნული პრინციპის გადახედვასა და ახლებურად გააზრებაზე. ამავდროულად შეიძლება შევამჩნიოთ ტენდენციები, რომლის მიხედვითაც, ჩინეთი უფრო და უფრო აქტიურად ერთვება სხვა სახელმწიფოთა საქმეებში, საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე. სწორედ ამ საკითხზე იქნება საუბარი რეფერატის შემდეგ თავში. 

ცვლილების ტენდენცია

როგორც წინა თავის დასასრულს აღინიშნა, ჩინეთის ქმედებებში იკვეთება ტენდენციები, რომელიც მეტყველებს ჩაურევლობის პრინციპის გადახედვაზე. მართლაც, აღნიშნული საკითხის გარშემო უკვე არის დებატები ჩინელ მკვლევართა შორის. სწორედ ამ თეორიული დებატების შესახებ დავიწყებ საუბარს, შემდეგ კი გადავალ პრაქტიკულ მაგალითებზე, რომლებიც მეტყველებს მოსალოდნელ ცვლილებებზე. 

ჩინურ აკადემიურ წრეებში დისკუსიაა არა იმდენად იმაზე, თუ რით უნდა ჩანაცვლდეს ჩაურევლობის პრინციპი, არამედ იმაზე, თუ როგორ უნდა მოხერხდეს თანხვედრის მიღწევა თეორიულ და პრაქტიკულ ასპექტებს შორის. რამეთუ, ჩინური ჩაურევლობის კრიტიკის დიდი ნაწილი სწორედ ამ განხრით მოდის. თუმცა მკვლევართა უმცირესობა პრინციპის უარყოფას უჭერს მხარს, მათი თქმით, ჩინეთი უნდა დანებდეს და პრინციპის დაცვის ნაცვლად, გამოიყენოს ე.წ. „შეზღუდული ინტერვენცია“ და „კრეატიული ჩართულობა“.  ეს უკანსაკნელი მოიცავს, სახელმწიფოს საშინაო საქმეებში ჩარევას, მაგრამ არა იძულების გზით, არამედ, კონსტრუქციულად. ამ გზით, ჩინეთი ფაქტობრივად ეხმარება ქვეყანას მიაღწიოს დასახულ მიზანს და ამავდროულად არ არღვევს თანაარსებობის ხუთ პრინციპს. მკვლევართა სხვა ჯგუფის ხედვით, ჩინეთი უნდა იყოს „პასუხისმგებლიანი სუპერძალა“ და მრავალმხრივი თანამშრომლობის ორგანიზაციებში აქტიური ჩართულობით, უნდა შექმნას პოზიტიური იმიჯი საერთაშორისო საზოგადოებაში და გაიუმჯობესოს რეპუტაცია. მესამე მიდგომა კი მხარს უჭერს მოქნილობას, ამ მოდელში ჩინეთის მოქმედების ძირითადი ფორმა რეაქციაა და ძირითად სტრატეგიას დაცდა და გარემოებათა შეფასება წარმოადგენს (Sørensen, 2019).

რაც შეეხება პრაქტიკულ მაგალითებს, ვფიქრობ ისევ და ისევ აფრიკის მაგალითი დაგვეხმარება ცვლილების ტენდენციის გამოვლენაში. ჩინეთმა არ დაიცვა ჩაურევლობის პრინციპი, ლიბიის, მალისა და სამხრეთ სუდანის შემთხვევებში. სამივე ინსტანციაში, საქმე გვქონდა სამოქალაქო ომთან. რაც წესით უნდა მიჩნეულიყო „საშინაო საქმედ“ თუმცა, აშკარად ჩანს, რომ ჩინეთი ინდიფერენტული მიდგომიდან გადაერთო უფრო ასერტიულზე, გამომდინარე საკუთარი ინტერესებიდან (Hodzi, 2019). 

ჩინეთს საკმაოდ მნიშვნელოვანი ნავთობთან დაკავშირებული ინტერესები ჰქონდა სუდანში. სამოქალაქო ომის საწყის ეტაპზე, იგი თავს იკავებდა აქტიური ჩართულობისგან, თუმცა კონფლიქტის მასშტაბის ზრდასთან ერთად, ჩინეთისთვის სულ უფრო და უფრო ძნელი გახდა ნეიტრალურობის შენარჩუნება. მალევე, 2014 წელს ჩინეთს ბრალი დასდეს რეჟიმის ათობით მილიონი დოლარის ღირებულების იარაღის რეჟიმისთვის მიწოდებაში, რაც არალეგალური ინტერვენციის უხეში ფორმაა. ამ თვალსაზრისით საინტერესოა, ჩინეთ-ზიმბაბვეს ურთიერთობებიც. გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, ჩინეთი აქტიურად ამარაგებდა მუგაბეს რეჟიმს ოპოზიციის ჩახშობის საშუალებებით, ხოლო მუგაბეს მემკვიდრემ, ჩინეთიდან თანხმობის მიღების შემდეგ მოახერხა პოზიციის დაკავება (CONTEH-MORGAN, 2018). 

კიდევ ერთი მნიშნველოვანი ინდიკატორი, მოსალოდნელი ცვლილების შესახებ, ჩინეთის მხრიდან გაეროს სამშვიდობო ოპერაციებში გაზრდილი კონტრიბუციაა.  ეს ეხება როგორც, ფინანსურ ასევე ადამიანურ მხარეს. ფინანსური თვალსაზრისით, ჩინეთზე მოდის გაეროს სამშვიდობო მისიების ბიუჯეტის 6 პროცენტზე მეტი (Moscoe, 2015). სამხედრო ძალების ჩართულობით კი ჩინეთი 122 ქვეყანას შორის მეცხრე ადგილს იკავებს 2464 ლურჯ ჩაფხუტიანით. აღნიშნული მოქმედებები სამ ძირითად მიზანს ემსახურება ინვესტიციების დაცვას, სამხედროებისთვის კვალიფიკაციის ამაღლებასა და საერთაშორისო არენაზე რეპუტაციის გაუმჯობესებას (Dyrenforth, 2021). 

ამ თავში გამოჩნდა, რომ ჩინეთის მიდგომა ჩაურევლობის კონცეფციის მიმართ სულაც არ არის სტატიკური. გამომდინარე პრაგმატული საჭიროებებიდან, ჩინეთს  უწევს გადაუხვიოს ხუთი პრინციპის გზას. იმდენად, რომ საკითხზე დაწყებულია თეორიული დისკურსი. ჩინეთის ქმედებებზე დაკვირვებებიც გვიჩვენებს, რომ მზარდი საჭიროების პირობებში, მოსალოდნელია, რომ ჩინეთს უფრო მეტი ინტერვენციის თანამონაწილედ ვიხილავთ.

ბიბლიოგრაფია

1. BBC. (2013 წლის 17 09). Is China’s non-interference policy sustainable? მოპოვებული 2021 წლის 31 12, BBC: https://www.bbc.com/news/world-asia-china-24100629-დან
2. CONTEH-MORGAN, E. (2018 წლის 02 08). China’s non-interference dilemma. მოპოვებული 2021 წლის 31 12, policy forum: https://www.policyforum.net/chinas-non-interference-dilemma/-დან
3. Cui, M. (2018 წლის 03 09). What’s behind China’s ‘non-interference’ in Africa? მოპოვებული 2021 წლის 31 12, DW: https://www.dw.com/en/whats-behind-chinas-non-interference-in-africa/a-45333266-დან
4. Dyrenforth, T. (2021 წლის 19 08). BEIJING’S BLUE HELMETS: WHAT TO MAKE OF CHINA’S ROLE IN UN PEACEKEEPING IN AFRICA. მოპოვებული 2021 წლის 31 12, Modern war Institute: https://mwi.usma.edu/beijings-blue-helmets-what-to-make-of-chinas-role-in-un-peacekeeping-in-africa/-დან
5. Hodges, H. G. (1915). The Doctrine of Intervention. Princeton: The banner press.
6. Hodzi, O. (2019). The End of China’s. Cham: Palgrave Macmilan.
7. Li, J. (2019 წლის 27 08). Conflict Mediation with Chinese Characteristics: How China Justifies Its Non-Interference Policy. მოპოვებული 2019 წლის 31 12, STIMSON: https://www.stimson.org/2019/conflict-mediation-chinese-characteristics-how-china-justifies-its-non-interference-policy/-დან
8. MFA. (2004 წლის 28 06). Carrying Forward the Five Principles of Peaceful Coexistence in the Promotion of Peace and Development. მოპოვებული 2021 წლის 31 12, https://www.mfa.gov.cn/: https://www.mfa.gov.cn/ce/cetur//eng/xwdt/t140777.htm-დან
9. Moscoe, A. (2015 წლის 03 10). Crouching Tiger, Blue Helmet: Chinese Combat Troops in UN Peace Operations. მოპოვებული 2021 წლის 31 12, E-ir: https://www.e-ir.info/2015/10/03/crouching-tiger-blue-helmet-chinese-combat-troops-in-un-peace-operations/-დან
10. Nasaw, D. (2008 წლის 22 08). China and Russia veto Zimbabwe sanctions. მოპოვებული 2019 წლის 31 12, The Guardian: https://www.theguardian.com/world/2008/jul/11/unitednations.zimbabwe-დან
11. Ren, M. (2014 წლის 12 12). China’s Non-intervention Policy in UNSC Sanctions. მოპოვებული 2021 წლის 31 12, Core: https://core.ac.uk/download/pdf/60549907.pdf-დან
12. Ren, M. (2021). Beyond Rigidity. Singapore: Palgrave Macmilan.
13. Sørensen, C. T. (2019). That Is Not Intervention; That Is Interference with Chinese Characteristics: New Concepts, Distinctions and Approaches Developing in the Chinese Debate and Foreign and Security Policy Practice. The China Quarterly, 1-20.
14. Wuthnow, J., Li, X., & Qi, L. (2012 წლის 20 07). Diverse Multilateralism: Four Strategies in China’s. მოპოვებული 2021 წლის 31 12, Researchgate: https://www.researchgate.net/publication/257680021_Diverse_Multilateralism_Four_Strategies_in_China%27s_Multilateral_Diplomacy-დან
15. Xinhua. (2021 წლის 11 06). China opposes foreign interference in Ethiopia’s internal affairs: Chinese FM. მოპოვებული 2021 წლის 31 12, Xinhua: http://www.xinhuanet.com/english/2021-06/11/c_1310001427.htm-დან